Trang chủ Gia đình Việt Nhớ làng
14:46 | 29/07/2020 GMT+7

Sức sống của dân ca ví, dặm trong đời sống và tâm hồn người dân xứ Nghệ

aa
“Ngày xưa mẹ ru anh bằng câu hò xứ sở, điệu ví dặm quê mình răng mà thương mà nhớ”. Với mỗi người dân xứ Nghệ những làn điệu dân ca ví dặm ăn sâu như giọng nói, như hơi thở, như máu thịt của họ. 
Cuộc sống bình dị sớm mai của người dân cào hến Cần Giờ Cuộc sống bình dị sớm mai của người dân cào hến Cần Giờ
Di sản: sự gắn kết cộng đồng trong đời sống tâm linh ở Thái Bình Di sản: sự gắn kết cộng đồng trong đời sống tâm linh ở Thái Bình

Ra đời từ lao động

2112 dan ca vi dam 1200x902

Sức sống của dân ca ví, dặm trong đời sống và tâm hồn người dân xứ Nghệ

Văn hóa dân gian đối với dân tộc Việt Nam luôn giữ một vai trò hết sức quan trọng trong tiến trình hình thành và phát triển văn hóa dân tộc. Không thể nào hiểu được văn hóa Việt Nam nếu không bắt đầu từ văn hóa dân gian. Với hàng ngàn năm hình thành và phát triển, cộng đồng cư dân xứ Nghệ - là tên chung của vùng đất Hoan Châu(gồm hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh) có từ thời nhà Hậu Lê - có chung một văn hóa là văn hóa Lam Hồng với hai biểu tượng sông Lam, núi Hồng. Được nhìn nhận là hình thành sớm, trong văn hóa dân gian văn hóa xứ Nghệ có những nét đặc thù, cộng đồng cư dân xứ Nghệ đã kiến tạo nên một vùng văn hóa dân gian phong phú, đa dạng trên cả hai lĩnh vực: văn hóa tinh thần và văn hóa vật chất. Trong đó, ví dặm được xem như là một “đặc sản” quê hương, như nhút Thanh Chương, như tương Nam Đàn, như cu đơ Cầu Phủ... góp phần làm nên dấu ấn văn hóa trong đời sống văn hóa Việt Nam mà mỗi lần nhắc tên người ta nhớ ngay đến vùng đất mặn mòi nắng gió xứ Nghệ. Nhận xét về đất và người nơi đây, sử gia Phan Huy Chú viết: “con người ở đây rất cần kiệm và hiếu học, vật sản thì quý báu và hiếm lạ, thần núi và thần biển đều linh dị, khí thiêng non sông kết thành nhiều bậc danh hiền”

Theo lời của anh Trần Đức Bình chủ nhiệm câu lạc bộ dân ca ví, dặm Tiên Điền – Nghi Xuân, Hà Tĩnh và cũng như ý kiến của anh các cô các chú trong câu lạc bộ cho rằng ví, dặm xứ Nghệ có một đặc tính khác biệt và cái khác biệt ở đây thể hiện trong cái “sơ sài” vốn có, trong cái dân dã đời thường. Khác với các loại hình văn hóa khác như nhã nhạc cung đình gắn với các hoạt động lễ nghi trang trọng, ca trù và đờn ca tài tử gắn với sinh hoạt hội tụ, dân ca quan họ Bắc Ninh gắn với các sinh hoạt lễ hội... Là sản phẩm văn hóa của đất và người xứ Nghệ, ví, dặm có những đặc trưng riêng, rất riêng, khu biệt với dân ca các vùng miền trên cả nước. Thời gian, môi trường diễn xướng của hát ví gắn với lao động, không có những mùa, những lễ hội riêng. Cách gọi tên, phân loại cũng chỉ mang tính tương đối, dựa trên nghề nghiệp của những người diễn xướng.

Ví, dặm hòa quyện trong đời sống sinh hoạt thường ngày

Ví dặm Nghệ Tĩnh có khả năng ứng tác rộng rãi, tự nhiên trong sinh hoạt. Mỗi công việc, mỗi hoạt động, mỗi làng nghề có những điệu làn điệu riêng, với các cung bậc nhanh chậm khác nhau phù hợp với nhịp độ và tính chất của công việc. Và cũng không cầu kỳ, không hoa văn, cái dân dã của ví, dặm còn thể hiện ở những câu “hát như nói” và cũng ít khi dùng đến nhạc cụ làm nền.

2115 unnamed
Giao lưu dân ca ví, dặm

Đến đây hỏi thật thợ cày - Một trăm mẫu ruộng mấy công cày bừa?- Nhà nông đêm nghỉ ngày làm - Một trăm mẫu ruộng, một ngàn ngày công”. Hát gắn với không gian và môi trường lao động là những câu ví rất đời thường, rất “lao động” như ví phường vải, ví đò đưa, ví phường nón, ví phường bện võng, ví phường buôn, ví phường nhổ mạ, ví phường đan chiếu, ví phường củi... Gắn với mỗi nghề là một điệu ví riêng thể hiện tính chất đặc điểm của nghề đó, những câu hát tự do không có tiết tấu nhịp điệu mang giá trị tinh thần to lớn với con người nơi đây, nó ăn sâu vào cuộc sống, ăn sâu vào nếp nghĩ. Vang lên câu hát trong lúc lao động như vực lại tinh thần, để công việc lao động chân tay không còn quá nặng nề, không còn quá vất vả như vốn dĩ của nó.

Làn điệu ví, dặm còn là những lời ru mượt mà đưa con trẻ vào giấc ngủ như “à ơi bán hàng trước ngõ – Cây hương bên tàu nhỏ nhụy thơm xa – Anh có đi mô lâu cũng nhớ ghé vô thăm chén ngọc ve ngà – Dù gần cũng nghĩa dù xa cũng tình”. Phải chăng ngay từ lúc lọt lòng, từ lúc nằm nôi đã được nghe những tiếng à ơi chân chất từ những câu dặm điệu ví của bà của mẹ rồi ngày qua ngày từng câu à ơi điệu ví ăn sâu vào tâm thức của mỗi người.

Vào những dịp hội hè, tết nhất, đình đám hoặc những đêm trăng thanh gió mát là những dịp không thể thiếu ví, dăm. Có thể là những câu hát mang tính du hí giao du thưởng ngoạn, thi thố tài năng, ứng tác văn chương chữ nghĩa. Cũng có thể là những câu hát giao duyên giữa những lứa đôi trai gái để thể hiện tâm tình, để gửi gắm niềm thương nỗi nhớ. Cũng có thể đó là những câu mang tính tự tình, mượn câu hát để bộc lộ nội tâm, những nỗi niềm sâu kín, những uẩn khúc trong cuộc đời hoặc để biểu thị những bất bình trong xã hội.

Người xứ Nghệ còn mượn câu hát để giới thiệu về các vùng đất, về con người nơi đây: “quanh quanh đường vô xứ Nghệ - Ôi sơn thủy hữu tình – Xứ nhân kiệt địa linh – Khách xa gần ở lại”. Mỗi làn điệu như là một bức tranh được vẽ ra về một địa phương được người trình bày diễn tả một cách mượt mà, khiến người nghe thả hồn vào mỗi câu chữ và cảm giác như muốn một lần được đặt chân đến những vùng đất đó để tìm hiểu về cái chân chất của con người ở nơi đó.

Ví, dặm không chỉ là tiếng nói từ lao động, tiếng nói tâm tình mà còn phản ánh mọi mặt đời sống của người dân xứ Nghệ. Từ những việc tâm linh đến những việc thường ngày hay những lời răn dạy... đều có bóng dáng của ví, dặm. Hơn thế nữa ví, dặm mang tính phổ biến và tính đa dùng, hầu như ở mọi người từ già trẻ gái trai đều có thể hát và cùng một cốt nhạc (một làn điệu) có thể chuyển tải được nhiều nội dung văn học, nhiều đối tượng miêu tả, nhiều sắc thái tình cảm.

Sự nhìn nhận của Thế Giới và “ứng xử” của người Nghệ với ví, dặm

Chị Giang trưởng ban văn hóa xã Tiên Điền chia sẻ: “Cũng như một số loại hình dân ca ở các vùng miền khác, sau năm 1945 các hoạt động diễn xướng dân gian dân ca ví, dặm không được tiếp tục như trước. Dù vậy trong các xóm làng các người ta vẫn hát, các bài hát vẫn được truyền lại cho con cháu.

Nghiên cứu thực địa của PGS.TS Bùi Quang Thanh đã chỉ ra sự đứt đoạn của diễn xướng ví, dặm trong một thời gian dài. Tuy nhiên thực tế cuộc sống chỉ ra rằng sự đứt đoạn của diễn xướng không làm đứt đi mối dây ràng buộc tâm hồn người Nghệ với dân ca ví, dặm ở bất cứ thời điểm hay bất cứ không gian nào. Vượt qua rào cản về thời gian, trải qua các cuộc chiến tranh và ngày nay là sự hội nhập quốc tế; nhưng dân ca ví, dặm Nghệ Tĩnh vẫn khẳng định được sức sống trường tồn của mình. Những nét tinh túy trong dân ca ví, dặm trở thành cội nguồn của các ca khúc đương thời.

Để bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống cố hữu của ví, dặm xứ Nghệ, nhiều câu lạc bộ được thành lập từ nhiều năm trước và hoạt động sôi nổi cho đến ngày nay. Số lượng thành viên ở các câu lạc bộ như câu lạc bộ Tiên Điền, câu lạc bộ Thạch Châu luôn giữ ổn định ở mức 35 đến 40 thành viên ở nhiều độ tuổi khác nhau. Và đặc biệt, nhằm giúp các câu lạc bộ hoạt động hiệu quả hơn, thời gian qua các nghệ sĩ, nhạc sĩ chuyên nghiệp ở trung tâm Bảo tồn và phát huy di sản dân ca xứ Nghệ (Nghệ An) và nhà hát Nghệ thuật truyền thống (Hà Tĩnh) đã trực tiếp xuống cơ sở truyền dạy cho thành viên. Ở một số trường học ở Nghệ An và Hà Tĩnh ví, dặm đã được đưa vào giảng dạy và về phía các em học sinh hưởng ứng rất tích cực và rất có tinh thần học tập.

Hiện nay, 2 tình Nghệ An và Hà Tĩnh có 51 câu lạc bộ dân ca ví, dặm, với sự tham gia sinh hoạt của hơn 800 nghệ nhân. Các câu lạc bộ này đã dần hoàn thiện tổ chức và hoạt động thường xuyên, nổi bật như: câu lạc bộ Thạch Châu, Cẩm Mỹ, Thạch Thanh, Cương Gián, Tiên Điền (Hà Tĩnh); câu lạc bộ Hồng Sơn, Ngọc Sơn, Hoàng Trù, Nghi Trung, Phúc Thành (Nghệ An)

Tháng 11 năm 2014, dân ca ví, dặm tự hào được Ủy ban liên chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể (trực thuộc UNESCO) vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Được Viện Âm nhạc Việt Nam kiểm kê từ năm 2010 với sự tham gia và đóng góp của cộng đồng. Năm 2012, dân ca ví, dặm Nghệ Tĩnh được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch quyết định đưa vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia.

Đình làng Việt: Giữ hồn quê xưa Đình làng Việt: Giữ hồn quê xưa
Tôn vinh những người giữ đình làng Việt Tôn vinh những người giữ đình làng Việt
Thạch Thảo
Nguồn:

Tin bài liên quan

Các tin bài khác

Hồi ức Tết xưa qua ống kính của nhiếp ảnh gia Anh

Hồi ức Tết xưa qua ống kính của nhiếp ảnh gia Anh

Năm 1993, nhiếp ảnh gia người Anh Andy Soloman lần đầu đến Việt Nam và trải nghiệm Tết Nguyên đán. Trong chuyến đi này, ông đã ghé thăm những địa điểm mang dấu ấn văn hóa Việt như: chợ hoa Công viên Thống Nhất, làng pháo Bình Đà và lễ hội pháo hoa Đồng Kỵ.
Người giữ lửa nghề tương ở Đường Lâm

Người giữ lửa nghề tương ở Đường Lâm

Gần trọn cuộc đời, ông Hà Hữu Thể (ở thôn Mông Phụ, làng cổ Đường Lâm, huyện Sơn Tây, Hà Nội) đã gắn bó với công việc làm tương. Với ông, làm tương không chỉ là một nghề mưu sinh mà còn là cách giữ gìn hồn quê, truyền thống văn hóa của cha ông.
Nghề chế tác đầu lân, sư rồng: cùng mùa xuân, đem niềm vui đi khắp muôn nơi

Nghề chế tác đầu lân, sư rồng: cùng mùa xuân, đem niềm vui đi khắp muôn nơi

Những ngày Giáp Tết Ất Tỵ 2025, căn nhà của ông Trần Anh Phong (ở phố Hai Bà Trưng, thành phố Nam Định) càng trở nên tấp nập, rộn rã. Mỗi người một việc, nhưng tất cả đều tỉ mỉ, trau chuốt cho từng công đoạn để hoàn thành việc chế tác đầu lân, sư, rồng phục vụ cho những ngày lễ, Tết.
Giới thiệu khoảng 200 cổ vật, tranh dân gian quý về tín ngưỡng thờ cúng của người Việt

Giới thiệu khoảng 200 cổ vật, tranh dân gian quý về tín ngưỡng thờ cúng của người Việt

Triển lãm "Riêng một con đường" của nhà sưu tầm Phạm Đức Sĩ trưng bày khoảng 220 hiện vật quý giá, gồm đồ đá, đồ gốm cổ và tranh thờ miền núi, thể hiện bức tranh đa dạng về lịch sử và văn hóa Việt Nam từ thời tiền sử đến thời Hán Việt.

Đọc nhiều

Lễ hội Việt Nam - Nhật Bản thành phố Đà Nẵng lần thứ 10: Kết nối văn hóa, thúc đẩy hợp tác địa phương

Lễ hội Việt Nam - Nhật Bản thành phố Đà Nẵng lần thứ 10: Kết nối văn hóa, thúc đẩy hợp tác địa phương

Từ ngày 04-06/7, Lễ hội Việt Nam - Nhật Bản thành phố Đà Nẵng lần thứ 10 năm 2025 sẽ diễn ra tại Công viên Biển Đông. Sự kiện do Ủy ban nhân dân thành phố Đà Nẵng phối hợp Tổng Lãnh sự quán Nhật Bản tại Đà Nẵng tổ chức.
Nhiều hoạt động văn hóa đặc sắc Việt Nam diễn ra tại Budapest, Hungary

Nhiều hoạt động văn hóa đặc sắc Việt Nam diễn ra tại Budapest, Hungary

Nhân kỷ niệm 75 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Hungary, Đại sứ quán Việt Nam tại Hungary vừa phối hợp chính quyền quận 3, thủ đô Budapest tổ chức Ngày Văn hóa Việt Nam với nhiều hoạt động văn hóa đặc sắc như triển lãm tranh, ảnh, chiếu phim tư liệu, giới thiệu đất nước, con người và các thành tựu sau 40 năm Đổi mới.
Đề xuất World Vision mở rộng kết nối doanh nghiệp, ứng dụng công nghệ trong các dự án tại Việt Nam

Đề xuất World Vision mở rộng kết nối doanh nghiệp, ứng dụng công nghệ trong các dự án tại Việt Nam

Ngày 02/7 tại Hà Nội, Phó Chủ tịch Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam Nguyễn Ngọc Hùng đã tiếp ông Doseba Sinay - Trưởng đại diện World Vision International (WVI/Mỹ) tại Việt Nam. Tại buổi tiếp, ông Nguyễn Ngọc Hùng đã đưa ra một số đề xuất nhằm tăng cường hiệu quả các dự án của tổ chức thời gian tới.
Nhật Bản mở rộng điểm đến và thời gian du lịch tới du khách Việt

Nhật Bản mở rộng điểm đến và thời gian du lịch tới du khách Việt

Không chỉ giới hạn ở những điểm đến quen thuộc như “Cung đường vàng” Osaka - Kyoto - Toyohashi - Phú Sĩ - Tokyo, Nhật Bản đang mở rộng cánh cửa chào đón du khách Việt Nam đến với những điểm đến địa phương độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa và cảnh sắc theo mùa hấp dẫn.
An Giang: Bàn giao “Nhà đồng đội” cho quân nhân có hoàn cảnh khó khăn

An Giang: Bàn giao “Nhà đồng đội” cho quân nhân có hoàn cảnh khó khăn

Ngày 02/7, tại phường Rạch Giá (tỉnh An Giang), Bộ Tư lệnh Vùng 5 Hải quân đã tổ chức lễ bàn giao “Nhà đồng đội” cho quân nhân có hoàn cảnh khó khăn về nhà ở đang công tác tại đơn vị.
Lưu giữ lá cờ đầu tiên tại cột cờ A Pa Chải sau 56 ngày treo

Lưu giữ lá cờ đầu tiên tại cột cờ A Pa Chải sau 56 ngày treo

Sáng 1/7, tại cột cờ A Pa Chải – ngã ba biên giới thiêng liêng của Tổ quốc thuộc xã Sín Thầu, Ban Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Điện Biên đã phối hợp với Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc trên địa bàn tổ chức lễ hạ quốc kỳ, lưu giữ lá cờ đầu t
Vùng 5 Hải quân: Nâng cao kiến thức pháp luật cho cán bộ, chiến sĩ

Vùng 5 Hải quân: Nâng cao kiến thức pháp luật cho cán bộ, chiến sĩ

Trong hai ngày 26, 27/6, tại TP. Phú Quốc (tỉnh Kiên Giang), Bộ Tư lệnh Vùng 5 Hải quân phối hợp với Viện Kiểm sát Quân sự Khu vực 2 và Cơ quan Điều tra Hình sự Khu vực 3 Quân chủng Hải quân tổ chức Hội nghị phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2025.
infographic ky nang tranh bay lua dao du lich mua cao diem
infographics canh bao gia mao loi dung danh nghia mat tran to quoc de huy dong ung ho
cong nghiep phuc hoi manh xuat nhap khau tang truong an tuong
infographic viet nam hoan thanh vai tro dong chu tich chuong trinh dong nam a searp giai doan 2022 2025
infographic sua phap lenh dan so vo chong tu quyet dinh so con va thoi gian sinh con
infographics quan he doi tac toan dien giua viet nam va hungary
infographic quan he doi tac chien luoc toan dien viet nam phap
Xin chờ trong giây lát...
[Video] Người truyền cảm hứng về tình yêu nước
Sinh viên Lào đi chùa tắm Phật mừng Tết cổ truyền Bunpimay
[Video] 60 phút - Hành trình thay đổi cuộc đời
MV "Bắc Bling": Cụ già, em nhỏ ngân nga, du khách gần xa tỏ bày hứng thú
[Video] Dự án CAF: Ươm mầm những công dân toàn cầu tương lai
[Video] Du khách quốc tế trải nghiệm lễ Phật đầu năm tại chùa Tam Bảo (Đà Nẵng)
Tết của bác sĩ trực cấp cứu - hồi sức tích cực
Đại sứ nhóm G4 hát "Năm qua đã làm gì"
[Video] Bản hòa ca tình hữu nghị chào năm mới 2025
[Video] 30 năm quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ: từ chiến tranh đến đối tác chiến lược toàn diện
[Video] Samaritan’s Purse và Plan International Việt Nam hỗ trợ người dân Việt Nam phục hồi sau bão
[Video] Tái thiết thôn Làng Nủ: Quân đội - Nhân dân đồng hành xây dựng tương lai mới
[Video] Tổ chức Cứu trợ Trẻ em và hành trình 10 năm thay đổi cuộc sống trẻ em vùng cao
[Video] Kinh nghiệm tham quan Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam mới
Halloween: ứng xử thế nào cho đúng?
Thời tiết hôm nay (02/7): Mưa lớn ở Bắc Bộ và Thanh Hóa

Thời tiết hôm nay (02/7): Mưa lớn ở Bắc Bộ và Thanh Hóa

Theo Trung tâm dự báo khí tượng thủy văn quốc gia, đêm qua và sáng sớm nay (02/7), khu vực Bắc Bộ và Thanh Hóa có mưa rào và dông rải rác, cục bộ có nơi mưa to đến rất to. Trong ngày 02/7, Bắc Bộ và Thanh Hóa tiếp tục có mưa vừa, mưa to và dông, cục bộ có nơi mưa rất to. Lượng mưa phổ biến: 20–50mm, cục bộ có nơi trên 100mm.
Thêm nhiều địa điểm giải quyết thủ tục đất đai tại Hà Nội từ tháng 7

Thêm nhiều địa điểm giải quyết thủ tục đất đai tại Hà Nội từ tháng 7

Trung tâm Phục vụ Hành chính công thành phố Hà Nội cho biết, từ ngày 01/7/2025, nhiều thủ tục đất đai sẽ được tiếp nhận tại các chi nhánh. Thay đổi này nhằm tạo thuận lợi, đảm bảo giải quyết công việc cho người dân, doanh nghiệp.
Thời tiết hôm nay (01/7): Nhiều khu vực trên cả nước có mưa giông

Thời tiết hôm nay (01/7): Nhiều khu vực trên cả nước có mưa giông

Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn Quốc gia dự báo, ngày 01/7, nhiều khu vực trên cả nước có mưa to và dông. Đáng chú ý, khu vực Bắc Bộ nhiều nơi có mưa vừa, mưa to và dông, cục bộ có nơi mưa rất to.
Từ ngày 01/7/2025: Chính thức bỏ hình phạt tử hình ở 8 tội danh, thay mã số thuế bằng số định danh

Từ ngày 01/7/2025: Chính thức bỏ hình phạt tử hình ở 8 tội danh, thay mã số thuế bằng số định danh

Từ ngày 01/7/2025, một số chính sách mới sẽ chính thức có hiệu lực như: bỏ hình phạt tử hình ở 8 tội danh; thay mã số thuế bằng số định danh; mở rộng đối tượng được tham gia Bảo hiểm Xã hội (BHXH) bắt buộc; 28 Nghị định về phân cấp, phân quyền có hiệu lực...
Thời tiết hôm nay (28/6): Bắc Bộ tăng mưa cả về diện và lượng

Thời tiết hôm nay (28/6): Bắc Bộ tăng mưa cả về diện và lượng

Theo Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia, ngày 28/6, miền Bắc gia tăng mưa cả về diện và lượng, đặc biệt vùng núi nhiều nơi mưa rất to. Nam Bộ mưa giông rải rác.
Những chính sách nổi bật có hiệu lực từ tháng 7/2025

Những chính sách nổi bật có hiệu lực từ tháng 7/2025

Trong tháng 7/2025, nhiều chính sách mới có hiệu lực như: 28 nghị định về phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền chính quyền địa phương hai cấp; Chủ tịch UBND cấp xã có thẩm quyền cấp "Sổ đỏ”; Đối tượng phải tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc; Tiêu chuẩn, định mức sử dụng trụ sở làm việc, cơ sở hoạt động sự nghiệp; Định mức xe ô tô phục vụ công tác chung ở cấp xã; Phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực thi đua, khen thưởng...
Phiên bản di động