- Thưa Bộ trưởng, trong bối cảnh nền kinh tế đang đối diện với những khó khăn như hiện tại, Bộ trưởng đánh giá thế nào về những ảnh hưởng không mong muốn đến việc triển khai chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 – 2030 (CTMT)?

- Năm 2020 Quốc hội (QH) phê duyệt chủ trương đầu tư chính thức cho CTMT tại Nghị quyết 120/2020/QH14. Sau khi có Nghị quyết của QH thì Chính phủ (CP) giao nhiệm vụ cho các bộ, ngành triển khai thể chế hoá bằng hệ thống văn bản từ Nghị định của CP, Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, Thông tư hướng dẫn của các bộ ngành có liên quan.

Tại thời điểm đó công việc triển khai rất thuận lợi vì mọi việc được tính toán và xây dựng kế hoạch rất chi tiết. Tuy nhiên 2 năm vừa qua (2021-2022) có nhiều diễn biến khó lường. Thứ nhất là đại dịch Covid - 19, thứ hai là xung đột quốc tế ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế Việt Nam. 2 sự kiện này tác động không nhỏ đến đồng bào dân tộc thiểu số. Ví dụ như Covid-19 tác động trực tiếp đến mô hình sản xuất, rồi tiêu thụ sản phẩm. Còn với cuộc xung đột thì ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng, nhất là nguyên liệu đầu vào… và những tác động này làm thay đổi cục diện. Do vậy một số chỉ tiêu, mục tiêu của chương trình cần có sự rà soát, điều chỉnh để cho phù hợp hơn với bối cảnh hiện tại.

Thực ra thì ngay sau đại dịch Covid -19, CP đã có chương trình phục hồi kinh tế, trong đó có nhiều hoạt động hỗ trợ trực tiếp cho người dân, cho doanh nghiệp…chính vì vậy, nếu không rà soát có thể sẽ dẫn đến sự trùng lặp về chính sách, trùng lặp về đối tượng thụ hưởng.

Thêm nữa hiện nay các vấn đề khó khăn của nền kinh tế cũng đặt ra những đòi hỏi khác. Chúng ta thì chủ yếu là doanh nghiệp (DN) vừa và nhỏ, và họ giải quyết trực tiếp vấn đề lao động. Nếu DN khó khăn thì thu nhập người dân sẽ giảm, thậm chí còn có người không có việc làm và trong đó có đồng bào dân tộc thiểu số. Vì vậy CP đang chỉ đạo các bộ ngành đánh giá lại, và CTMT cũng phải rà soát lại với mục tiêu làm thế nào để các chính sách đảm bảo đồng bộ, liên thông với nhau, qua đó để sử dụng nguồn lực cho hiệu quả.

- Lường trước những khó khăn phát sinh từ thực tiễn, thưa Bộ trưởng, Uỷ ban Dân tộc sẽ có những điều chỉnh thế nào về ưu tiên công việc trên cả 2 bình diện thúc đẩy ban hành văn bản hướng dẫn triển khai lẫn thực thi trong thực tế?

- Nói chung về hệ thống văn bản thì đã ban hành tương đối toàn diện rồi, các bộ ngành được giao chủ trì các dự án đã có văn bản hướng dẫn hết rồi. Trong quá trình thực hiện khi nảy sinh những vướng mắc, những vấn đề địa phương khó làm, thì đã tổng hợp và hiện nay CP đã giao cho các bộ ngành điều chỉnh. Việc điều chỉnh này mở rộng đến cả Nghị định của CP. Ví dụ Nghị định 27/2022/NĐ-CP của Chính phủ (ban hành năm 2022) thì giao Bộ Kế hoạch - Đầu tư làm đầu mối sửa đổi một số điểm và sẽ trình trong tháng 6/2023.

Tinh thần sửa các Thông tư cũng vậy, cơ bản là đang triển khai, nhưng nếu có điểm nào chưa phù hợp thì sửa đổi hoặc làm cho rõ hơn. Ví dụ Thông tư của Uỷ ban Dân tộc có mấy chục điều nhưng chỉ có chút nội dung nho nhỏ cần điều chỉnh thôi, còn các nội dung kia vẫn triển khai bình thường. Cách làm như vậy thì mới hiệu quả, chứ nếu không như thế thì làm sao có kết quả đã giải ngân được mấy chục phần trăm!

- Thưa Bộ trưởng, với cá nhân ông thì thời điểm hiện tại vấn đề nào khiến bản thân ông lo lắng nhất trong việc thực hiện chương trình?

- Về chính sách thì đã tương đối toàn diện, từ đối tượng, địa bàn, lĩnh vực…và cũng giải quyết được nhiều vấn đề bà con quan tâm và mong muốn hiện nay. Tuy nhiên điều tôi trăn trở nhất là quá trình tổ chức triển khai trong thực tiễn. Đây không phải là một chính sách đơn giản để 1 đơn vị, 1 cơ quan có thể làm được mà cần cả hệ thống chính trị, cần sự kết hợp từ công tác chỉ đạo điều hành cho đến tham mưu phối hợp giữa các cơ quan với nhau.

Thứ 2 là sự vào cuộc của người dân, bên cạnh sự tuyên truyền phổ biến về chủ trương, chính sách thì rất cần người dân nhận thức được vấn đề. Ngoài quyền lợi thì để họ hiểu rõ trách nhiệm và nghĩa vụ để qua đó họ phát huy hết tính tự lực tự cường để cùng Nhà nước lo cho bản thân mình. Vì thực tế có những việc Nhà nước không làm thay được, tôi ví dụ như việc bảo tồn bản sắc văn hoá các dân tộc thì phải là con người của dân tộc đó mới làm được, Nhà nước chỉ hỗ trợ bằng cơ chế, chính sách để tạo điều kiện, tạo môi trường cho họ thực hiện công việc này.

Vậy điều cần thiết là làm thế nào để người dân tự hào với bản sắc của mình, tự hào với điều đang có để họ chủ động đứng ra, mà muốn như vậy phải có sự phối hợp giữa Nhà nước với người dân chứ không đơn thuần từ một phía. Tôi cho rằng khi nào người dân mà ủng hộ, đồng thuận, tự hào và tự giác về điều này thì chính sách sẽ thành công. Vì đây không phải một chính sách an sinh bình thường, chỉ có cho đi từ 1 phía.

- Thưa Bộ trưởng, liên quan đến đầu tư công (ĐTC) hiện nay thì rất nhiều địa phương phản ánh là thủ tục còn khá nhiêu khê, chiếm quá nhiều thời gian chuẩn bị, làm ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ. Để việc thực hiện chương trình đạt hiệu quả cao nhất, theo ông cần có những thay đổi nào về thủ tục để rút ngắn quá trình triển khai?

-Các quy định hiện nay theo tôi cũng đã rõ ràng, tuy nhiên khi áp dụng vào thực tế thì cũng còn một vài sự rườm rà. Có những vấn đề phát sinh không phải ở luật mà văn bản hướng dẫn thi hành. Tôi nghĩ mục đích khi đặt ra những quy định này cũng là muốn làm cho đồng bộ thôi, nhưng trong thực tiễn triển khai lại vướng mắc.

Vấn đề này ta cũng chưa thể kết luận được thủ tục nào là vướng mắc, thủ tục nào không. CP hiện đã phải rà lại toàn bộ. Còn với CTMT thì QH cũng nêu rõ rồi, đối với chương trình đặc thù sẽ có chính sách đặc thù, nếu chính sách đặc thù liên quan đến pháp luật thì kiến nghị với CP và QH để điều chỉnh cho phù hợp. Còn trong trường hợp thực tiễn đặt ra, nhu cầu đòi hỏi cấp bách thì chúng ta phải có chính sách thí điểm.

Theo tôi chính sách phải hết sức linh hoạt. Vì vậy các vấn đề như truyền thông chính sách, điều chỉnh chính sách, phản ứng chính sách… của các cấp các ngành là rất quan trọng. Trung ương không chạy theo tất cả các yêu cầu địa phương nhưng cũng phải nắm bắt đầy đủ các vấn đề từ thực tế. Không phản ứng giật cục nhưng mình cũng đừng cầu toàn, điều cần nhất của việc điều chỉnh chính sách là sự công khai, minh bạch và đồng thuận, đặc biệt là sự đồng thuận của đối tượng chịu sự điều chỉnh của chính sách.