Tuyên bố chung Mỹ - Hàn và Mỹ - Nhật: Tương đồng và khác biệt
10:25 | 26/05/2022
 Toàn văn tuyên bố chung Hội nghị cấp cao đặc biệt ASEAN - Hoa Kỳ Trong hai ngày 12-13/5 đã diễn ra Hội nghị cấp cao đặc biệt ASEAN – Hoa Kỳ, hội nghị đã ra tuyên bố chung, TTXVN xin giới thiệu toàn văn văn kiện quan trọng này. |
 Thủ tướng tới Washington, chuẩn bị dự Hội nghị Cấp cao đặc biệt ASEAN - Mỹ Vào 1h45 sáng 11/5 (12h45 giờ Việt Nam), chuyên cơ chở Thủ tướng Phạm Minh Chính và Đoàn đại biểu Việt Nam đã hạ cánh xuống sân bay quân sự Andrews ở Thủ đô Washington, bắt đầu chuyến công tác tham dự Hội nghị Cấp cao Đặc biệt ASEAN - Hoa Kỳ; thăm, làm việc tại Hoa Kỳ và Liên hợp quốc từ ngày 11-17/5. |
"Ứng xử" với Trung Quốc
Tuyên bố Mỹ - Hàn không hề nhắc đến Trung Quốc. Các vấn đề liên quan đến Trung Quốc cũng được nhắc tới hết sức “nhẹ nhàng": i) hai nước phải đối mặt với các “thách thức với trật tự quốc tế dựa trên luật lệ” chung chung; ii) về Biển Đông, văn bản cũng chỉ dẫn lại cam kết duy trì tự do hàng hải – hàng không và luật quốc tế mà hai nước từng đề cập nhiều lần trước đó; iii) về Đài Loan, hai nước coi đây là yếu tố “cần thiết” cho hòa bình khu vực.
Trái lại, dù cũng là bản tuyên bố, Mỹ - Nhật chỉ trích Trung Quốc trực tiếp hơn và liệt kê hàng loạt thách thức cụ thể: i) các hành động cưỡng ép kinh tế và bằng các công cụ khác; ii) về Biển Đông, hai nước phản đối mạnh mẽ yêu sách phi pháp và hoạt động quân sự hóa của Trung Quốc; iii) về Đài Loan, hai nước coi đây là yếu tố “không thể thiếu” và Trung Quốc cần theo đuổi tiến trình hòa bình. Ngoài ra, văn bản còn nêu ra các quan ngại Mỹ - Nhật bỏ qua như năng lực hạt nhân ngày một lớn của Trung Quốc, thỏa thuận an ninh “không minh bạch” giữa Trung Quốc và Solomon, hợp tác quân sự Nga – Trung hay diễn biến nhân quyền tại Hồng Kông và Tân Cương…
 |
| Tổng thống Mỹ Joe Biden (phải) cùng Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk-yeol tại nhà máy bán dẫn của Samsung ngày 20.5 REUTERS |
Khác biệt này chưa chắc đã vì lý do kinh tế. Trung Quốc là đối tác thương mại hàng đầu của cả Hàn Quốc và Nhật. Tùy thuộc kinh tế của Hàn Quốc và Nhật vào Trung Quốc cũng rất lớn khi Trung Quốc chiếm hơn 20% thương mại của cả hai.
Chiều hướng chính sách an ninh – đối ngoại vẫn chi phối nhiều hơn. Năm 2021, Nhật Bản có nhiều động thái cho thấy chính sách mạnh mẽ hơn trong các điểm nóng an ninh Đông Á, bao gồm Đài Loan (lần đầu đưa an ninh Đài Loan vào sách trắng) và Biển Đông (liên tiếp nhắc đến Biển Đông trong các bố song – đa phương). Trong khi đó, chính quyền Moon Jae-in được coi là theo đuổi chính sách mềm mỏng hơn với Trung Quốc và đối thoại với Bắc Triều Tiên (do đó, càng cần hỗ trợ của Trung Quốc hơn). Chính quyền của Tổng thống Yoon có thể sẽ thay đổi chiều hướng này nhưng vẫn trong quá trình chuyển giao trong tháng 5/2022 nên cần thời gian.
Chiến sự tại Ukraine
Tại Hàn Quốc, lãnh đạo hai nước có nhắc đến chiến sự tại Ukraine nhưng nhấn mạnh chính sách của mình là một phần nỗ lực chung (phê phán hay trừng phạt kinh tế đều cùng “cộng đồng quốc tế”). Hợp tác riêng của Hàn Quốc và Mỹ về vấn đề Ukraine chỉ tập trung vào an ninh phi truyền thống (năng lượng và khí hậu) và hỗ trợ nhân đạo. Cách tiếp cận này khá tương đồng với lập trường của Hàn Quốc thời Tổng thống Moon Jae-in: không trừng phạt Nga riêng rẽ mà chỉ tham gia cùng các nước khác; một số thành viên của đảng cầm quyền còn chỉ trích phương Tây vì khiêu khích Nga.
Khác với bản Mỹ - Hàn, tuyên bố Mỹ - Nhật tiếp cận vấn đề theo hướng mạnh mẽ và chủ động hơn nhiều khi khẳng định “thách thức ngắn hạn lớn nhất” với trật tự khu vực là hành động “thô bạo, đơn phương và không thể biện minh được” của Nga. Mỹ và Nhật cũng gắn lập trường của mình với cộng đồng quốc tế nhưng tiến xa hơn khi khẳng định các trừng phạt kinh tế phải để lại “hệ quả lâu dài” và kêu gọi Trung Quốc phải chỉ trích Nga dứt khoát.
Các cơ chế tiểu đa phương
Tuyên bố Mỹ - Hàn có một nội dung các văn bản của Mỹ trước đây chưa từng có: Mỹ hoan nghênh quan tâm của Tổng thống Yoon với Quad. Tuyên bố Mỹ - Nhật cũng có một ý tứ tương tự: hai nước nhấn mạnh các hoạt động quan trọng của AUKUS. Dù Hàn Quốc đã tuyên bố ủng hộ Quad và Nhật đã tuyên bố ủng hộ AUKUS trước đó, đây là lần đầu tiên những ngôn từ này được đưa vào tuyên bố chung với Mỹ.
 |
| Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide (trái) và Tổng thống Mỹ Joe Biden tại Vườn hồng, Nhà Trắng. |
Mỹ từng khẳng định chưa mời Hàn Quốc vào Quad và Nhật vào AUKUS nhưng có thể đây là động thái mở đường, nhất là khi: i) hai nước đã “đánh tiếng” tham gia (Đại sứ Nhật tại Úc tuyên bố Nhật sẵn sàng hợp tác với AUKUS; Tổng thống Yoon đã tuyên bố sẽ xem xét “tích cực” nếu Hàn Quốc được mời vào Quad); ii) khi Quad dần định hình cơ chế theo hướng phi quân sự và tập trung vào các nền dân chủ, Hàn Quốc là lựa chọn đương nhiên; iii) Nhật vừa ký Thỏa thuận Tiếp cận Đối ứng với Úc và Anh trong năm 2022, hoàn tất khung thỏa thuận an ninh với cả ba nước AUKUS.
Tuyên bố chung Mỹ - Hàn và Mỹ - Nhật năm 2022 có nhiều khác biệt, nhất là về thách thức từ Nga và Trung Quốc, phản ánh chiều hướng chính sách đối ngoại tổng thể của Hàn Quốc và Nhật Bản. Hai tuyên bố cũng có những nội dung mới liên quan đến các cơ chế tiểu đang phương khác nhau. Tuy nhiên, các tuyên bố đều phản ánh hợp tác an ninh của các nước với Mỹ trong bối cảnh quốc tế và đối nội mới (cả hai đều có lãnh đạo mới trong năm vừa rồi), đều góp phần củng cố hệ thống đồng minh ba bên Mỹ - Nhật – Hàn trong khu vực.
 Mỹ, Nhật Bản và Úc tiến hành cuộc tập trận đa quốc gia trên Biển Đông Tàu khu trục tên lửa lớp Arleigh Burke USS Momsen cùng tàu của Lực lượng phòng vệ trên biển Nhật Bản và Hải quân Hoàng gia Úc vừa tiến hành cuộc tập trận đa quốc gia trên Biển Đông kết thúc vào ngày 15/3. |
 Australia, Mỹ, Nhật Bản và Ấn Độ hợp tác để đảm bảo tự do hàng hải ở Biển Đông, Hoa Đông Australia, Mỹ, Nhật Bản và Ấn Độ đã cam kết hợp tác nhiều hơn để đảm bảo tự do hàng hải ở Biển Đông và Biển Hoa Đông. |
Đỗ Hoàng, Viện Biển Đông