"Rừng chảy máu, diệt thú rừng" ở Việt Nam lên báo Mỹ

Bài viết "Vietnam's Empty Forests - Những cánh rừng rỗng ở Việt Nam" của nhà nghiên cứu thiên nhiên, môi trường gạo cội Stephen Nash đăng trên tờ Thời báo New York (Mỹ) gióng lên hồi chuông báo động về nạn phá rừng.

Rừng Quảng Bình liên tục "chảy máu" dù nằm cạnh trạm kiểm lâm Quảng Nam: Khởi tố bắt tạm giam 2 cán bộ kiểm lâm Quảng Nam: Kỷ luật 8 cán bộ kiểm lâm để xảy ra phá rừng

Nổi tiếng thế giới về sự đa dạng sinh học, nhưng hiện nay, tại Việt Nam, nhiều tổ chức bảo tồn thiên nhiên trong và ngoài nước đang phải vật lộn trong cuộc chiến khốc liệt chống lại nạn “diệt chủng động vật”.

Dù bị chiến tranh tàn phá nặng nề, Việt Nam vẫn sở hữu một kho báu thiên nhiên ban tặng, là một trong những quốc gia xếp top đầu toàn cầu về đa dạng sinh học.

Ở một đất nước chỉ lớn hơn tiểu bang New Mexico chút ít, có đến 30 vườn quốc gia, với số loài động vật phong phú chẳng kém gì ở Kenya, Tanzania.

Voọc ở Trung tâm Cứu hộ linh trưởng nguy cấp tại Cúc Phương. Ảnh: David Rama Terrazas Morales

Trên thực tế, giới khoa học đã khám phá ra hàng trăm loài động thực vật mới mẻ tại Việt Nam trong ba thập kỷ qua, và con số này mỗi năm một tăng.

Ví dụ như loài sao la. Nó có khuôn mặt hiền lành như bước ra từ tranh của danh họa Henri Rousseau. Được gọi là “con kỳ lân cuối cùng” bởi sự ít ỏi thưa thớt của giống loài, sao la là loài động vật cư ngụ trên đất liền lớn nhất mới được tìm ra kể từ năm 1937.

Những khu rừng Việt Nam là mái nhà của hàng chục loài linh trưởng, vượn, khỉ đuôi dài, cu li, voọc, với những màu sắc sinh động.

Một email quảng cáo về vườn quốc gia Cúc Phương gửi tới cho tôi có đoạn viết như sau “Trong cánh rừng cổ này có gần 2.000 loài thực vật, và sống rải rác trong đó là những loài thú quý hiếm, đặc sắc như báo mây, voọc quần đùi trắng, cầy vằn, rái cá và gấu đen châu Á...Cú, sóc bay, cu li, dơi và các loài mèo rừng.”

Thế nhưng khi tôi và vợ ngỏ ý muốn tới đây trải nghiệm thiên nhiên hoang dã, thì hãng du lịch lại tỏ ra ngập ngừng đến kỳ lạ khi nói về đề tài này, và cứ thuyết phục chúng tôi chuyển hướng tới những khu nghỉ dưỡng có phong cảnh đẹp đơn thuần, hoặc các địa điểm trong thành phố.

Khi rừng vắng thú

“Ở Việt Nam, vườn quốc gia thường chỉ là cái tên mà thôi. Nạn buôn bán thú rừng (thường được tiếp tay bởi chính kiểm lâm viên) cũng như những hành vi tồi tệ hơn, đã và đang phá hoại môi trường tự nhiên,” một nhân viên làm việc trong lĩnh vực bảo tồn thiên nhiên nói với tôi.

Động vật hoang dã vốn đã phải chống chọi với sự tàn phá, thu hẹp môi trường sống do con người gây ra, nay còn phải đối diện với nguy cơ bị trúng đạn hoặc sập bẫy. Điều này đã khiến nhiều khu rừng quốc gia và những khu bảo tồn thiên nhiên khác phải đối mặt với tình cảnh “rừng rỗng”. Bên cạnh Việt Nam, nhiều nước châu Á khác cũng đang rơi vào hoàn cảnh tương tự. Người ta đã nói rằng, nhiều loài sẽ biến mất trước khi khoa học kịp tìm được chúng.

Gấu bị nuôi nhốt lấy mật vì người ta tin rằng mật gấu có thể chữa ung thư. Ảnh: David Rama Terrazas Morales

Sự sụt giảm về đa dạng sinh học của Việt Nam đang ở mức báo động. Ví dụ, tại một khu bảo tồn quốc gia dành cho loài sao la và những loài động vật hiếm khác, 23.000 cái bẫy sát thương đã được tìm thấy trong năm 2015 (lần cập nhật gần nhất). Hàng chục ngàn bẫy đã được đặt mỗi năm, và tốc độ “bổ sung” thì nhanh ngang với việc bị phát hiện, thu giữ.

Bởi vậy, dù có mỏi mắt kiếm tìm, khảo sát, vẫn không tìm thấy bóng dáng một chú saola nào kể từ khi một cá thể sao la lọt vào ống kính máy ảnh 6 năm về trước. Con tê giác cuối cùng đã bị bắn hạ bởi những tay săn thú bất hợp pháp trong Vườn quốc gia Cát Tiên năm 2010. Loài hổ cũng bị dồn đến đường cùng của sự sinh tồn. Chỉ có một nhóm nhỏ gấu và voi còn sót lại. Nguy cơ bị tuyệt chủng đang lơ lửng trên đầu hầu hết tất cả các loài linh trưởng.

Một số loài bị săn bắt để chế thành đồ tẩm bổ theo quan niệm y học phương Đông, giống như tại Việt Nam và Trung Quốc. Có thể kể đến những “công dụng” được liệt kê trong danh mục những “sản phẩm” từ rừng này: mật gấu chữa ung thư, sừng tê giác giải rượu, mật cu li chữa viêm đường hô hấp do ô nhiễm không khí,...

“Nhu cầu tiêu thụ thú rừng ngày càng gia tăng, tràn lan trong những nhà hàng ở các thành phố, và đã trở thành thú chơi để thể hiện đẳng cấp,” Barney Long, Giám đốc bảo tồn của tổ chức Bảo tồn động vật hoang dã toàn cầu (Global Wildlife Conservation) cho biết.

“Đây không phải là chuyện những người thiếu đói vào rừng săn bắn lấy thịt”, ông nói tiếp. “Nó được coi là một kiểu “chơi sang” khi đưa đồng nghiệp, đối tác đi nhậu. Đây là một thực trạng kinh hoàng. Điều chúng ta lo lắng không phải là sự mất đi của 1, 2 loài, mà là nguy cơ biến mất của tất cả các loài động vật.”

Mắt thấy tai nghe

Cuối cùng, chúng tôi vẫn quyết tâm thực hiện hành trình khám phá thiên nhiên hoang dã tại Việt Nam, ở cả hai miền Nam, Bắc.

Chúng tôi đã tận mắt chứng kiến cảnh các loài thú đang bị đe dọa ra sao trong chuyến đi kéo dài hai tuần này. Và chúng tôi cũng đã được trực tiếp chứng kiến cuộc tranh đấu không khoan nhượng của những người Việt Nam cũng như những người nước ngoài cùng chí hướng, để đẩy lùi cuộc “diệt chủng động vật”.

Vườn quốc gia Cúc Phương phải đối mặt với tình trạng rừng "rỗng". Ảnh: David Rama Terrazas Morales

Cúc Phương là vườn quốc gia đầu tiên của Việt Nam, thành lập năm 1962. Tuy nhiên, khi đặt chân tới đây, chúng tôi nhận thấy rằng, khác với những gì viết trong quảng cáo, không hề thấy bóng dáng con voọc, gấu, báo hay mèo rừng nhỏ nào ở đây cả. Hay là chúng đã trốn kĩ đến mức những nhà khoa học cũng chẳng tìm ra, như Adam Davies, Giám đốc Trung tâm cứu hộ Linh trưởng nguy cấp nói với tôi.

Thay vì được sống giữa đại ngàn, những loài động vật quý hiếm đang cư ngụ tại những trung tâm cứu hộ.

Ở Trung tâm cứu hộ Linh trưởng nguy cấp, khách tham quan có thể nhìn thấy bốn loài voọc (còn gọi là khỉ ăn lá) sắp bị tuyệt chủng, linh trưởng và culi. Rất nhiều trong số đó được giải cứu từ tay những kẻ buôn bán động vật trái phép. Chúng được chăm sóc y tế, phối giống nếu có thể, và trong những trường hợp cực kỳ may mắn, được thả về tự nhiên.

“Những kẻ buôn bán động vật đã khiến việc thả động vật về rừng trở nên vô cùng nguy hiểm” Davies nói.

Voọc Chà Vá chân đỏ tại Trung tâm cứu hộ linh trưởng nguy cấp. Ảnh: David Rama Terrazas Morales

Cách Trung tâm cứu hộ Linh trưởng nguy cấp không xa là hai trung tâm cứu hộ khác. Một đang bảo vệ hàng chục loài rùa quý hiếm, nhiều loài đẹp đến sửng sốt, đều là động vật nguy cấp. Ngoài ra còn có báo hoa mai, chồn, cầy mực và tê tê, đều được giải cứu từ những vụ buôn bán trái phép, trong đó nhiều nhất là tê tê, bị bắt để lấy vẩy và thịt.

Một số voọc quần đùi trắng đã được chuyển tới Khu bảo tồn Vân Long, Chúng tôi đã dành nguyên cả tiếng đồng hồ để chiêm ngưỡng 10 chú voọc chải chuốt, đuổi bắt và tắm nắng trong cái nóng gay gắt của miền cận nhiệt đới. May mắn là ở đây chúng sẽ tiếp tục được bảo vệ, không trở thành mục tiêu của những kẻ săn bắn lấy thịt, hoặc buôn bán thú cảnh.

Để được tận mắt nhìn thấy loài gấu, chúng tôi đã tới Vườn quốc gia Tam Đảo, nằm ở một thị trấn du lịch trông như công trường xây dựng, với ngổn ngang những máy xúc, cần cẩu.

Khu bảo tồn gấu ở đây được vận hành và quản lý bởi Tổ chức Động vật Châu Á và thỉnh thoảng có mở cửa cho khách tham quan. Chúng tôi đã được ngắm nhìn hai loài gấu ngựa, gấu chó hồn nhiên nô đùa, bơi lội, leo trèo trong một khuôn viên thư giãn riêng dành cho chúng. Cả hai trông giống như phiên bản hiếu động của loài gấu đen Bắc Mỹ với cổ cồn lông trắng nổi bật. Các cá thể gấu được đưa tới đây từ trại nuôi gấu, nơi mà chúng bị giam giữ khép kín, bị lôi ra chích lấy mật hết lần này đến lần khác, cho tới khi... hết đát.

Hiện tại, hoạt động này là phạm pháp, song do những lỗ hổng trong luật pháp, công lý rất khó được thực thi. Tuan Bendixsen, giám đốc Trung tâm Cứu hộ Gấu Việt Nam cho biết: “Hút mật gấu là việc vẫn đang diễn ra. Anh vẫn có thể tìm mua được nó ở Hà Nội nếu muốn.”

Nhiều cá thể gấu được Trung tâm của Bendixsen giải cứu đã bị mất chân, hoặc chịu những tổn thương khác nhau, khiến cơ hội được trở về với ngôi nhà thiên nhiên càng trở nên mong manh. Và cùng với sự tăng trưởng của dân số cũng như kinh tế, những vùng đất hoang sơ phù hợp để thả con vật về tự nhiên đang bị thu hẹp dần.

Đằng sau sự tàn phá

Theo chia sẻ của các tổ chức bảo tồn thiên nhiên chúng tôi đã gặp, tham nhũng, tăng trưởng kinh tế là những yếu tố chính làm mất dần không gian cư trú tự nhiên của động vật. Tham nhũng được cho là nguyên nhân chính dẫn tới sự yếu kém trong quản lý, bảo vệ thiên nhiên cũng như việc thực thi luật quá lỏng lẻo.

“Tham nhũng xảy ra ở Việt Nam, và bảo vệ rừng cũng không nằm ngoại lệ”, Andrew Tilker, một nhà nghiên cứu thực địa về loài saola cho biết.

Chúng tôi tới một khu bảo tồn thiên nhiên khác khi trời nhá nhem tối, và cứ ngỡ mình tới nhầm chỗ. Được gọi là “điểm đến sinh thái”, nhưng cả khu vực này đã bị mua lại bởi một công ty du lịch và đang trong quá trình quy hoạch lại. Cây cối trong rừng bị cắt tỉa không thương tiếc, cướp đi tổ ấm của các loài chim. Máy khoan, cưa máy, xe ủi đang rậm rịch làm việc cho dự án mở rộng khu nghỉ dưỡng ven hồ, mà không hề cân nhắc tới việc duy trì không gian sinh tồn cho loài chim.

Đi thuyền trên hồ nước vắng lặng, chúng tôi thử dùng ống nhòm để kiếm tìm, nhưng không nhìn thấy, không nghe thấy tiếng con chim nào. Có lẽ do thời tiết.

Mười phút sau, chúng tôi bắt đầu nghe thấy tiếng quang quác giống như có đám người đang tranh cãi. Thuyền ghé vào sát một bờ đá, và hàng trăm con cò con vạc, mỗi con to như đứa trẻ 2 tuổi, ùa về rợp trời. Thật sự thích thú khi ngắm nhìn cảnh tượng ấy, nhưng tương lai của chúng vẫn phụ thuộc vào công trình xây dựng kia, vào việc liệu hồ nước phẳng lặng và có vẻ hoang sơ này có phải “chịu trận” vì sự biến đổi của môi trường xung quanh?

Ở phía Nam, chúng tôi tới thăm Vườn quốc gia Cát Tiên (cách TP.HCM 150km - pv). Một người dẫn đường trẻ tuổi đã đưa chúng tôi đi một chuyến 2 giờ dạo chơi trong rừng hoang dã. Thực sự là một cánh rừng yên tĩnh.

Trung tâm cứu hộ linh trưởng nguy cấp đảo Tiên nằm trên một hòn đảo gần đó. Đây là nơi du khách có thể chiêm ngưỡng các loài linh trưởng, trong đó có vượn, đu đưa trên những tán cây cao, nghe những bài “hợp xướng” có khi ầm ĩ đến chói tai của chúng. Một số trong đó đã bị bắn hạ để đưa vào thành phố, bán lấy thịt.

Một số kiểm lâm đã tiếp tay cho những kẻ săn bắn, để nhận được "thù lao" khởi điểm vào khoảng 200 USD mỗi tháng, hấp dẫn hơn hẳn so với lương cứng của kiểm lâm, một nhân viên trong Vườn quốc gia Cát Tiên nói với tôi.

Cuộc chiến không chỉ của riêng Việt Nam

Việt Nam không phải là quốc gia duy nhất đang phải “đau đầu” với công cuộc bảo vệ động vật hoang dã. Tại Mỹ, nhiều loài cũng đang bị đẩy tới đường cùng. Một số chính sách mới của chính quyền tổng thống Trump có nguy cơ sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới Luật về các loài động vật nguy cấp.

Tuy nhiên, Việt Nam vẫn có thể hi vọng vào những tổ chức, cá nhân dũng cảm, sáng tạo như Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV). Không quản ngại hiểm nguy, họ đã và đang ra sức thu thập dữ liệu, nghiên cứu, điều tra, đấu tranh cho động vật hoang dã.

Tạo điều kiện cho cộng đồng địa phương tham gia vào quá trình bảo vệ động vật hoang dã gắn với động viên về mặt kinh tế cũng là một hướng đi nhiều hi vọng. Ví dụ như WWF đang tài trợ cho mô hình trồng cây mây và keo bền vững của nông dân, một số tổ chức khác trả lương cho người dân tham gia gác rừng và thu gom bẫy thú.

“Mỗi ngày chúng ta thức giấc và tự hỏi: “Liệu chúng ta còn đủ thời gian để bảo tồn động vật hoang dã không? Phải chăng chúng ta đã thua trong cuộc chiến này?” Quyên Vũ, giám đốc ENV nói.

“Nhưng nếu không đấu tranh, thì chắc chắn chúng ta sẽ mất tất cả!”, Quyên khẳng định.

Bộ đội Biên phòng Quảng Bình ra quân làm sạch môi trường biển TĐO - Bộ Chỉ huy Bộ đội biên phòng Quảng Bình phối hợp với Đoàn thanh niên và nhân dân trên địa bàn tổ chức phát động ...

Náo nức ra quân Ngày hội bảo vệ môi trường biển đảo Phú Quốc TĐO - Vừa qua, tại đảo ngọc Phú Quốc đã tưng bừng diễn ra Ngày hội bảo vệ môi trường biển. Sự kiện nhận được ...

Đồng Tháp kêu gọi người dân chung tay bảo vệ môi trường ĐTO- Gần 500 người đã đồng loạt ra quân hưởng ứng lễ phát động thực hiện “Nếp sống văn minh đô thị” trên địa bàn ...